ગાંધીજી :એક અભ્યાસ ગાંધીજી વિષે તમે શું જાણો છો
નામ : મહાનદાસ કરમચંદ ગાંધી
જન્મ : 2 ઓક્ટોબર, 1869 (વિશ્વ અહિંસા દિવસ) પોરબંદર, પોરબંદર રાજ્ય
• મૃત્યુ: 30 જાન્યુઆરી, 1948 (શહીદ દિવસ) ♦ મૃત્યુસ્થળ * ન્યૂ દિલ્હી
♦ મૃત્યુનું કારણ : નથુરામ ગોડસે દ્વારા હત્યા સમાધિસ્થળ • રાજઘાટ, દિલ્હી
♦ પિતા: કરમચંદ ગાંધી (કબા ગાંધી)
♦ માતા: પૂતળીબાઈ ગાંધી
♦ દાદા: ઉત્તમચંદ ગાંધી (ઓતા ગાંધી)
♦ પત્ની કસ્તૂરબા ગાંધી
♦ સંતાનો : હરિલાલ, મણિલાલ, રામદાસ, દેવદાસ, જમનાલાલ
બજાજ (પાંચમા પુત્ર)
♦ અંગત સચિવ : મહાદેવભાઈ દેસાઈ
♦ અંગત સેવિકા મીરાબહેન (મેડેલીન સ્લેડ) :
♦ શિક્ષણ- સર આલ્ફ્રેડ હાઇસ્કૂલ, રાજકોટ, શામળદાસ ગાંધી કોલેજ, ભાવનગર
UCL (યુનિવર્સિટી કોલેજ, લંડન).
👫ગાંધીજીના આશ્રમો
💥ફિનિક્સ, ડર્બન
💥ટોલ્સટોય ફાર્મ (દક્ષિણ આફ્રિકા)
💥કોચરબ આશ્રમ (અમદાવાદ)
💥સાબરમતી (અમદાવાદ) સેવાગ્રામ આશ્રમ (વર્ધા).
👫ગાંધીજીનાં પુસ્તકો
👉હિંદસ્વરાજ (અંગ્રેજીમાં અનુવાદ My Experience with truth
-મહાદેવભાઈ દેસાઈ )
👉સત્યાગ્રહનો ઈતિહાસ (અધૂરું પુસ્તક - 1948 પ્રકાશન)
👉સત્યના પ્રયોગો 👉મંગલ પ્રભાત
👉ગીતા બોધ 👉 ધર્મમંથન 👉 ગૌ સેવા
👉અનાસક્તિ યોગ 👉 મરણોત્તર લખાણનું પ્રકાશન
👉પાયાની કેળવણી 👉આરોગ્યની ચાવી
👉કેળવણીનો કોયડો 👉નીતિનાશને માર્ગે
👉સંતતિ નિયમ 👉 ખરી કેળવણી 👉સર્વોદય દર્શન
ગાંધીજી એ
💢ગાંધીજી સાઉથ આફ્રિકામાં (1893-1914)
♦ 1899:બોયર યુદ્ધ દરમિયાન ભારતીય એમ્બ્યુલન્સ કોરની સ્થાપના
♦ 1906 પ્રથમ અસહકારની ચળવળ (ટ્રાન્સવલ ખાતે)
♦ 1907 : કમ્પલસરી રજિસ્ટ્રેશન અને એશિયન લોકો માટે પાસ (The Black Act) સામે ટ્રાન્સવલમાં સત્યાગ્રહ
♦ 1908 : જ્હોનિસબર્ગમાં પ્રથમ વાર જેલની સજા
♦ 1913; નોન-ક્રિશ્ચિયન લગ્નોના અસ્વીકાર સામે કેપટાઉનમાં સત્યાગ્રહ
💢ગાંધીજી ભારતમાં (1915-1948)
1916: 26થી 30 ડિસેમ્બર દરમિયાન લખનૌ ખાતે કોંગ્રેસના અધિવેશનમાં હાજરી. (અહીં બિહારના રાજકુમાર શુકલાને ચંપારણ આવવા આમંત્રણ આપ્યું.)
1917: સત્યાગ્રહ આશ્રમ સાબરમતી આશ્રમમાં ફેરવાયો.
1917 : પ્રથમ સત્યાગ્રહ (ચંપારણ સત્યાગ્રહ) જે પ્રથમ અસહકાર ચળવળ
1918: અમદાવાદના મિલ મજૂરોની ચળવળને પ્રોત્સાહન અને ટેકો
માર્ચ, 1918 : ખેડાના ખેડૂતોનો પાક નિષ્ફળ જતાં કરના વધારા સામે અસહકારની ચળવળ (ખેડા સત્યાગ્રહ)
1919: રોલેટ એક્ટનો વિરોધ નોંધાવવા માટે રાષ્ટ્રીય ચળવળનું નેતૃત્વ
1919: ઓલ ઈન્ડિયા ખિલાફ્સ કોન્ફરન્સના પ્રેસિડેન્ટ ચૂંટાયા.
1920-22: અસહકાર અને ખિલાફ્ત ચળવળનું નેતૃત્વ કર્યું. ચૌરીચૌરાના બનાવ બાદ ચળવળ અચાનક બંધ કરી.
1924: ઈન્ડિયન નેશનલ કોંગ્રેસમાં પ્રથમ-એકમાત્ર વખત પ્રમુખ નિમાયા.
1930: દાંડીકૂચ
• 1931: ગાંધી-ઈરવિન કરાર (બીજી ગોળમેજી પરિષદમાં ભાગ લીધો)
1934-39: વર્ધા ખાતે સેવાગ્રામ આશ્રમની સ્થાપના
1940-41: વ્યક્તિગત/સ્વયમ્ સત્યાગ્રહ ચલાવ્યો.
1942 : Quit India Movement. તેમણે ‘કરો યા મરો'નું સૂત્ર આપ્યું.
• 1942-44: તેમનો છેલ્લો જેલવાસ આગાખાન પેલેસ 1944-કસ્તૂરબા અને મહાદેવભાઈ દેસાઈનું પણ આગાખાન પેલેસમાં જ મૃત્યુ.
👫ગાંધીજીએ આપેલ ઉપનામ
વ્યક્તિ ઉપનામ
રવીન્દ્રનાથ ટાગોર 👉 ગુરુદેવ
મેડલીન સ્લેડ 👉 મીરાંબાઈ
મોહનલાલ પંડ્યા 👉 ડુંગળીચોર
ચિત્તરંજન દાસ 👉 દેશબંધુ
સુભાષચંદ્ર બોઝ 👉 નેતાજી
ઝવેરચંદ મેઘાણી 👉 રાષ્ટ્રીય શાયર
રવિશંકર મહારાજ 👉 મૂકસેવક
એમ. એસ. ગોવલેકર 👉 ગુરુજી
મહમ્મદ અલી ઝીણા 👉 કાયદે આઝમ
કાકાસાહેબ કાલેલકર 👉 સવાઈ ગુજરાતી
સી. એફ. એન્ડ્રુઝ 👉 દીનબંધુ
મોતીભાઈ અમીન 👉 ચરોતરનું મોતી
મૈથિલીશરણ ગુપ્ત 👉 રાષ્ટ્રીય કવિ
👫ગાંધીજીને મળેલ ઉપનામ
બાપુ 👉 ઝવેરચંદ મેઘાણી
અર્ધનગ્ન ફ્કીર 👉 વિન્સ્ટન ચર્ચિલ (1931)
રાષ્ટ્રપિતા 👉 સુભાષચંદ્ર બોઝ (1944)
વન મેન બાઉન્ડ્રી 👉 માઉન્ટ બેટન
મહાત્મા 👉 રવીન્દ્રનાથ ટાગોર
👫ગાંધીજી વિશે ના મહત્વના પ્રશ્નો
1. ગાંધીજી ક્યારે જન્મ્યા?
જવાબ: 1869 ઓક્ટોબર 2 ના રોજ
2. કાયદાની પ્રેક્ટિસ કરવા માટે ગાંધીજી દક્ષિણ આફ્રિકા ગયા ત્યારે?
જવાબ: 1893 માં
3. ગાંધીજીના પ્રથમ સત્યાગ્રહની પ્રયોગ ક્યાં કરવામાં આવી હતી?
જવાબ: 1906 માં દક્ષિણ આફ્રિકા, ટ્રાન્સવાલમાં ભારતીયો વિરુદ્ધ જારી કરવામાં આવેલા એશિયાટિક વટહુકમ સામે વિરોધ નોંધાવવા
4. ગાંધીજીની પ્રથમ કેદ ક્યારે હતી?
જવાબ: 1908 દક્ષિણ આફ્રિકામાં જોહ્ન્સબર્ગમાં
5. કયા રેલ્વે સ્ટેશનમાં ગાંધીજીને અપમાનિત કરવામાં આવ્યા અને બાકાત થયા?
જવાબ: દક્ષિણઅફ્રિકામાં પીટર મરીટ્સ બર્ગ રેલવે સ્ટેશન
6. ગાંધીજીએ તોલ્સટોય ફાર્મ (સાઉથઅફ્રિકા) ક્યારે શરૂ કર્યો?
જવાબ: 1910 માં
7. ગાંધીજીએ ફોનિક્સ સમાધાન ક્યારે શરૂ કર્યું?
જવાબ: દક્ષિણ આફ્રિકામાં ડરબન
8. દક્ષિણ એફ્રિકામાં નરેન્દ્ર મોદી દ્વારા શરૂ કરાયેલો નામ શું છે?
જવાબ: ભારતીય અભિપ્રાય (1904)
9. ગાંધીજી જ્યારે દક્ષિણ આફ્રિકાથી ભારત આવ્યા ત્યારે?
જવાબ: 9 જાન્યુઆરી 1915
જાન્યુઆરી 9 ના રોજ પ્રવાસી ભારતીય દિવસ તરીકે જોવામાં આવે છે
10. ભારતમાં ગાંધીજીનો પ્રથમ સત્યાગ્રહ ક્યાં હતો?
જવાબ: 1917 માં ચંપારણમાં ઈન્ડિગોના કર્મચારીઓની જમણી બાજુ હતી
11. ગાંધીજીનો પ્રથમ ઉપવાસ ક્યાં હતો (ગાંધીજીનો ભારતનો બીજો સત્યાગ્રહ)?
જવાબ: અમદાવાદમાં
12. કયા કારણોસર ગાંધીજીએ કૈસર-એ-હિન્દને પોતાનું નામ છોડી દીધું હતું?
જવાબ: જલીયાવાલાબાગ હત્યાકાંડ (1919)
13. યંગ ઇંડિયા અને નજીવન નામના અઠવાડિઅલની શરૂઆત કોણ કરી?
જવાબ: મહાત્મા ગાંધી
14. ગાંધીજીની અધ્યક્ષતામાં એકમાત્ર કોંગ્રેસ સત્ર શું છે?
જવાબ: 1924 માં બેલગામ ખાતે કોંગ્રેસ સત્ર
15. 1932 માં ઓલ ઈન્ડિયા હરિજન સમાજ કોણે શરૂ કર્યુ?
જવાબ: મહાત્મા ગાંધી
16. વર્ધા આશ્રમ ક્યાં છે?
જવાબ: મહારાષ્ટ્રમાં
17. ક્યારે ગાંધીજીએ સાપ્તાહિક હરિજન શરૂ કર્યું?
જવાબ: 1933
18. ગાંધીજીએ સુભાષચંદ્ર બોઝને ___ કહે છે?
જવાબ: પેટ્રિઅટ
[3/26, 07:46] બાપા રામ સીતારામ: કોણ ગાંધીજીને "અર્ધ નગ્ન જાતિવાદી ફકીર" કહે છે?
જવાબ: વિન્સ્ટન ચર્ચિલ
20. ટાગોરને 'ગુરુદેવ' નામ કોણે આપ્યું?
જવાબ: મહાત્મા ગાંધી
21. ગાંધીજીને 'મહાત્મા' તરીકે કોણે બોલાવ્યા?
જવાબ: ટાગોર
22. ગાંધીજીના રાજકીય ગુરુ કોણ છે?
જવાબ: ગોપાલ કૃષ્ણ ગોખલે
23. ગાંધીજીના આધ્યાત્મિક ગુરુ તરીકે કોને ગણવામાં આવે છે?
જવાબ: લીઓ તોલ્સટોય
24. ગાંધીજીએ ક્યારે હત્યા કરી?
જવાબ: 1948 જાન્યુઆરી 30 નથૂરામ વિનાયક ગોડસે
25. ગાંધીજી દ્વારા પોસ્ટ ડેટેડ ચેક તરીકે શું કહેવાયું?
જવાબ: ક્રિપ્સનું મિશન (1942)
26. જયારે ગાંધીજીએ 'હિન્દ સ્વરાજ' પ્રસિદ્ધ કર્યું?
જવાબ: વર્ષ 1908 માં
27. બાબા આમટે ને 'અભય સડક' નામથી કોણ આપ્યું હતું?
જવાબ: મહાત્મા ગાંધી
28. ભારતીય સ્વતંત્રતા સંઘર્ષમાં 'ગાંધીવાદી યુગ' તરીકે ગણવામાં આવે છે?
જવાબ: 1915 - 1948
29. ભારતમાં ગાંધીજીનો ત્રીજો સત્યાગ્રહ ક્યાં હતો?
જવાબ: ખેડા સત્યાગ્રહ
30. ગાંધીજીની આત્મકથાનું સાચું નામ શું છે?
જવાબ: સત્ય ના પ્રયોગો
31. ગાંધીજીની આત્મકથામાં જે સમયગાળો છે તે શું છે?
જવાબ: 1869 - 1 9 21
32. ગાંધીજીની આત્મકથા ક્યારે સૌ પ્રથમ પ્રકાશિત થઈ?
જવાબ: 1927 (નવજીવનમાં)
33. કઈ ભાષામાં ગાંધીજીએ પોતાની આત્મચરિત્ર લખી હતી?
જવાબ: ગુજરાતી
34. કોણ ગાંધીજીની આત્મકથા અંગ્રેજીમાં અનુવાદ કરે છે?
જવાબ: મહાદેવ દેસાઈ
35. સત્યાગ્રહની સભા ની સ્થાપના કોણે કરી?
જવાબ: મહાત્મા ગાંધી
36. મહાદેવ દેસાઈના અવસાન પછી મહાત્મા ગાંધીના સેક્રેટરી કોણ હતા?
જવાબ: પ્યારેલાલ
37. ગાંધીજીના શિષ્ય મીરા બિહ્નનું સાચું નામ શું છે?
જવાબ: મેડેલિન સ્લેડ
38. ગાંધીજીના દાંડી માર્ચને શ્રી રામની સુપ્રસિદ્ધ યાત્રામાં લંકા સાથે કોણે સરખામણી કરી?
👫ગાંધી તરીકે ઉપનામ ધરાવતા લોકો*
39. કોણ ફ્રંટિયર ગાંધી તરીકે ઓળખાય છે?
જવાબ: ખાન અબ્દુલ ગફાર ખાન
40. બિહાર ગાંધી તરીકે કોણ જાણીતા છે?
જવાબ: ડૉ. રાજેન્દ્ર પ્રસાદ
41. આધુનિક ગાંધી તરીકે કોણ જાણીતા છે?
જવાબ: બાબા આમટે
42. શ્રીલંકન ગાંધી તરીકે કોણ ઓળખાય છે?
જવાબ: એ.ટી. અરીયારટેને
43. કોણ અમેરિકન ગાંધી તરીકે ઓળખાય છે?
જવાબ: માર્ટિન લ્યુથર કિંગ
44. બર્મીઝ ગાંધી તરીકે કોણ જાણીતા છે?
જવાબ: જનરલ આંગ સેન
45. કોણ આફ્રિકન ગાંધી તરીકે ઓળખાય છે?
જવાબ: કેનેથ કૌન્ડા
46. દક્ષિણ આફ્રિકન ગાંધી તરીકે કોણ ઓળખાય છે?
જવાબ: નેલ્સન મંડેલા
47. કોણ કેન્યા ગાંધી તરીકે ઓળખાય છે?
જવાબ: જોમો કેન્યાટ્ટા
48. ઇન્ડોનેશિયન ગાંધી કોણ છે?
જવાબ: અહેમદ સુકાર્નો
ગાંધી વિશેના કેટલાક પુસ્તકો
* 49 "ગાંધીજીના શબ્દો" પુસ્તક કોણે લખ્યું હતું?
જવાબ: મહાત્મા ગાંધી
👫ગાંધીજી દ્વારા લખાયેલી અન્ય પુસ્તકો -
"ધ એસેન્સિશનલ ગાંધી",
"ધ વિટ એન્ડ વિઝડમ ઓફ ગાંધી",
"ધ પેંગ્વિન ગાંધી રીડર",
"ગાંધી ઓન ઇસ્લામ",
"ધ ભગવદ ગીતા ઓન ધી ગાંધી",
"ધ ગ્રૂફ ઓફ ગાંધી વિમેન",
"હિન્દુ સ્વરાજ અને અન્ય લખાણો ",
" ધ વે ટુ ગોડ ",
" પંસિસ્ટર્સ માટે "
* 50 "અહિંસા પર ગાંધીજી" કોણ લખે છે?
જવાબ: થોમસ મર્ટન
* 51 "મહાત્મા ગાંધીજીનું જીવન" લખાયું છે?
જવાબ: લુઇસ ફિશર
* 52 જે "મહાન આત્મા: મહાત્મા ગાંધી અને ભારત સાથેનો સંઘર્ષ" ના લેખક છે
જવાબ: જોસેફ લેલીવેલ્ડ.
GPSC, PI, PSI/ASI, Dy. so, Nayab
mamlatdar, Bin sachivalay, police
constable, Talati, Clark and all
Competitive exam
............Read more............
👫ગાંધીજી વિશે સવિશેષ માહિતી
ગાંધી મોહનદાસ કરમચંદ (૨-૧૦-૧૮૬૯, ૩૦-૧-૧૯૪૮) : આત્મકથાકાર, નિબંધકાર, પત્રલેખક, અનુવાદક. જન્મ પોરબંદરમાં. ૧૮૮૭માં રાજકોટની આલ્ફ્રેડ હાઈસ્કૂલમાંથી મેટ્રિક. શામળાદાસ કૉલેજ, ભાવનગરમાં પહેલું સત્ર પૂરું કર્યા પછી ૧૮૮૮માં લંડન પહોંચ્યા અને ૧૮૯૧ માં બેરિસ્ટર થઈ પાછા ફર્યા. રાજકોટની અને મુંબઈની અસફળ વકીલાત પછી ૧૮૯૩ માં આફ્રિકા ગયા. ૧૮૯૪ માં ત્યાંના હિંદીઓના હક્કો માટે નાતાલ ઈન્ડિયન કૉંગ્રેસની સ્થાપના કરી. સંઘર્ષ દરમિયાન રસ્કિન અને તોલ્સ્તોયના સાદગી અને સ્વાશ્રયના સિદ્ધાંતોને આધારે નવા જીવનપ્રયોગ માટે ૧૯૦૪ માં ફિનિક્સ આશ્રમ અને ૧૯૧૦ માં તોસ્લ્તોય ફાર્મની સ્થાપના કરી. ૧૯૦૪ થી ૧૯૧૪ સુધી દક્ષિણ આફ્રિકામાં ‘ઈન્ડિયન ઓપિનિયન’ સાપ્તાહિકનું સંપાદન કર્યું. ૧૯૧૫ માં હિંદ પાછા આવ્યા બાદ એમણે અમદાવાદમાં ‘સત્યાગ્રહ આશ્રમની’ સ્થાપના કરી. ૧૯૧૭ માં બિહારના ચંપારણમાં ગળીની ખેતી કરતાં હિન્દીઓ માટે એમણે અંગ્રેજો સામે પહેલી લડત આપી. પછી અમદાવાદના મિલમજૂરોની હડતાલને બળ પૂરું પાડ્યું. ૧૯૧૮ માં ખેડા સત્યાગ્રહ આદર્યો. ૧૯૧૯ માં રૉલેટ એક્ટની સામે દેશભરમાં વિરોધસભાઓ અને પ્રાર્થના-ઉપવાસની હાકલ કરી. ‘નવજીવન’ ને ‘યંગ ઈન્ડિયા’નું સંપાદન માથે લીધું. ૧૯૨૦ માં ઈન્ડિયન નેશનલ કૉંગ્રેસ મારફતે સંપૂર્ણ અસહકારનું આંદોલન શરૂ કર્યું. એ જ વર્ષમાં અસહકારના કાર્યક્રમના ભાગરૂપે ગૂજરાત વિદ્યાપીઠની સ્થાપના કરી. ૧૯૨૨ માં એમની અંગ્રેજો દ્વારા ધરપકડ થઈ, રાજદ્રોહનો આરોપ મુકાયો, પણ ૧૯૨૪ માં એમને છોડી મુકાયા. ૧૯૨૪-૨૫ દરમિયાન એમણે અસ્પૃશ્યતાનિવારણ અને ખાદી અંગેનું રચનાત્મક કાર્ય ઉપાડ્યું. પછીથી ‘હરિજન’, ‘હરિજનસેવક’ ને ‘હરિજનબંધુ’ વૃત્તપત્રોનું સંપાદન પણ હાથ ધરેલું. ૧૯૨૮ માં બારડોલી સત્યાગ્રહને માર્ગદર્શન આપ્યું. ૧૯૩૦ માં પૂર્ણ સ્વાતંત્ર્યની પ્રતિજ્ઞા સાથે એમણે મીઠાના સત્યાગ્રહ માટે દાંડીકૂચ આરંભી. ૧૯૩૬ માં અમદાવાદ મુકામે ભરાયેલા ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદના બારમા અધિવેશનના પ્રમુખ રહ્યા. ૧૯૪૨ માં અંગ્રેજોને ‘હિંદ છોડો’ ની હાકલ કરી. છેવટે ૧૯૪૭ ની ૧૫ મી ઑગસ્ટે ભારત સ્વતંત્ર થયું પણ એમની ઈચ્છા વિરુદ્ધ ભારતના ભાગલા પડ્યા, કોમી રમખાણો ફાટી નીકળ્યાં. અંતે મુસ્લિમો તરફથી એમની સમભાવનીતિથી છંછેડાયેલા ગોડસે નામના એક હિન્દુ મહાસભાવાદીએ દિલ્હીમાં પ્રાર્થના સ્થળ પર એમની હત્યા કરી.
દક્ષિણ આફ્રિકાના સત્યાગ્રહનો ઈતિહાસ’ (૧૯૨૫)માં ફક્ત હકીકતોની સાદીસીધી નોંધ નથી પરંતુ એમાં એમના દક્ષિણ આફ્રિકાના વસવાટ દરમિયાન જે કીમતી અનુભવ થયેલા એનું પાત્રો, સંવાદો, ટીકાટિપ્પણ દ્વારા રસપ્રદ નિરૂપણ છે. એમનું જીવનઘડતર, સત્યાગ્રહો જડેલો પ્રયોગ, રંગદ્રેષ સામેનો એમનો સંઘર્ષ, ત્યાંની ભૂગોળ-બધું એમને હાથે રોચક બનીને ઊતર્યું છે. એમણે દક્ષિણ આફ્રિકાનો ઈતિહાસ કેવી રીતે ઘડયો એનું અહીં તટસ્થ નિરુપણ છે.
‘હિંદ સ્વરાજ’ (૧૯૨૨)માં એમણે હિંદના સ્વરાજ અંગેની પોતાની કલ્પના રજૂ કરી છે; અને એનાં તમામ પાસાંઓની વિચારણા કરી છે. વિદેશી શાસનને દૂર કરી દેશને મુક્ત કરી, સ્વરાજ લાવી શકાય તો એ કેવું હોવું જોઈએ એનો એમાં એક દેશભક્ત નાયકે દીધેલો ચિતાર છે. લેખકનું ક્રાંતિકારી તત્ત્વજ્ઞાન અહીં બળકટ શૈલીમાં પ્રગટ થયું છે. પુસ્તક વાચક અને લેખકના કલ્પિત સંવાદરૂપે લખાયેલું છે.
‘મંગલપ્રભાત’ (૧૯૩૦)માં એમણે આશ્રમવાસીઓ માટેનાં વ્રતો પર યરવડા જેલમાંથી ભાષ્ય કરેલાં એનો સંચય છે. દર મંગળવારની પ્રાર્થના માટે અને મંગલભાવના માટે લખાયેલાં આ લખાણોમાં સાદગીયુક્ત સૂત્રશૈલી છે. આધ્યાત્મિક અને નૈતિક જીવનનાં કેટલાંક સૂત્રોનું એમાં વિવરણ છે.
‘સત્યાગ્રહનો ઈતિહાસ’ ૧૯૩૨માં અધૂરો છોડેલો તેનું પ્રકાશન ૧૯૪૮માં થયું છે. આ ઈતિહાસ કટકે કટકે લખાયેલો ને અધૂરો છે. એમાં સંસ્થાનો વિકાસ-આલેખ આપવાનો પ્રયત્ન છે; સાથે સાથે સત્ય, પ્રાર્થના, અહિંસા, બ્રહ્મચર્ય, અપરિગ્રહ, શારીરિકશ્રમ, સ્વદેશી, અસ્પૃશ્યતા, ખેતી, ગોસેવા, કેળવણી, સત્યાગ્રહ ઈત્યાદિ એમના મહત્ત્વના સિદ્ધાંતોની આચારસિદ્ધિનો મૂલ્યાંકનઆલેખ આપવાનો પણ પ્રયત્ન છે.
આ ઉપરાંત ‘મારો જેલનો અનુભવ’ (૧૯૨૧), ‘સર્વોદય’ (૧૯૨૨), ‘યરવડાના અનુભવ’ (૧૯૨૫), ‘નીતિનાશને માર્ગે’ (૧૯૨૭), ‘ગીતાબોધ’ (૧૯૩૦), ‘અનાસકિતયોગ’ (૧૯૩૦), ‘આરોગ્યની ચાવી’ (૧૯૩૨), ‘ગોસેવા’ (૧૯૩૪), ‘વર્ણવ્યવસ્થા’ (૧૯૩૪), ‘ધર્મમંથન’ (૧૯૩૫), ‘વ્યાપક ધર્મભાવના’ (૧૯૩૭), ‘ખરી કેળવણી’ (૧૯૩૮), ‘કેળવણીનો કોયડો’ (૧૯૩૮), ‘ત્યાગમૂર્તિ અને બીજા લેખો’ (ચો.આ.૧૯૩૮) વગેરે એમના અનેક પુસ્તકો છે.
એમના લખાણો, ભાષણો, પત્રો વગેરેનો સંગ્રહ ‘ગાંધીજીનો અક્ષરદેહ’ પુસ્તક ૧ થી ૯૦ માં કરવાનો પ્રયત્ન ચાલુ છે. ૧૯૬૮થી આજ સુધીમાં ૭૨ જેટલાં ગ્રંથો આ ગાળામાં બહાર આવી ગયા છે. આ ગ્રંથમાળામાં એમની વિચારસૃષ્ટિનો બૃહદ્ પરિચય સમાયેલો છે. ‘પાયાની કેળવણી’ (૧૯૫૦), ‘સંયમ અને સંતતિનિયમન’ (૧૯૫૯), ‘સર્વોદયદર્શન’ (૧૯૬૪) વગેરે એમનાં લખાણોનાં અનેક મરણોત્તર પ્રકાશનો થયાં છે.
